Dergi: Philosopy Now*

İngilizceden Çeviren: Beyza Şen

DAVID HUME

(1711-1776)

İnsan belirsizlikle nasıl yaşar? Modern şüpheciliğin David Hume’a sorduğu büyük soru işte budur. Epistemolojisini, aynı zamanda ahlak ve siyaset görüşünü buna dayandırmadan önce kesinlikle kendisi bunu deneyimlemiştir. Bu genç İskoç, hukuk fakültesini bırakır ve onu Fransa’da sürgüne götüren derin bir varoluşsal kriz yaşar. Kendisi, Collège Royal de La Flèche’de okur ve burada insan doğasını bütünüyle keşfetme düşüncesini sürdürür. İşte bu da onun etkileyici kitabı İnsanın Doğası Üzerine Bir İnceleme’yi (1739) yazmasını sağlar.

Hume, çalışmalarının yayımlanmasına yönelik genel ilgisizlikten rahatsızlık duyarak, sadece okunması keyifli kısa denemeler yazmaya karar verir. 1748’de İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma ve 1751’de de Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Soruşturma adlı eserlerini yazar. Ancak düşüncelerinin özü değişmemiştir. Hume, ne şüphe yoluyla tüm inancı etkisiz hâle getiren eski şüpheciliğin ne de şüpheyi daha iyi mücadele etmek için kullanan Descartes’ın yolundan gider. Belirsizliğin üstesinden gelmeden onu kabul etmek ister. Böylece, Francis Hutcheson (1694-1746) ve Adam Smith (1711-1776) ile birlikte İskoç Aydınlanması olarak adlandırılan ekolün yolunu açar. Bu ekol, aklı inancın alternatifi hâline getiren Fransız Aydınlanması’ndan farklıdır. Hume’a göre geçmiş deneyimler, gelecekteki bir olay hakkında çıkarım yapmak için kullanılmaz. Öte yandan, benzer vakaların tekrarlanmasından sonra zihin, bir olay meydana geldiğinde alışılmış bir şekilde bunun olağan sonucunu bekleme eğilimindedir. Tüm bunlara rağmen belirsizlik devam etmektedir.

Hume’a göre doğru ve yanlışın ölçütü olan akıl, iyi ve kötünün ölçütü değildir. Yine Hume, içinde bir miktar belirsizlik barındırsa da yaşanmış deneyimlerden yararlanmayı önermektedir. Immanuel Kant bile İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma’yı okuduktan sonra Hume’un kendisini dogmatik uykusundan uyandırdığını kabul etmiştir.

*Bu yazı, genel yayın yönetmenliğini Rick Lewis’in yaptığı Philosopy Now dergisinin https://philosopynow.org sitesinden çevrilmiştir.